کالیبراسیون دیتالاگر به معنی بررسی و تنظیم دقت عملکرد دستگاه دیتالاگر که ثبت کننده داده های محیطی است، میباشد. دیتالاگرها معمولا برای ثبت اطلاعاتی مثل دما، رطوبت، فشار، ولتاژ، جریان یا حتی پارامترهای خاص تر در صنایع استفاده میشوند و کالیبراسیون تجهیزات صنعتی میتواند به افزایش دقت ثبت اطلاعات کمک شایانی کند. حالا اگر این دستگاه، داده ها را به درستی ثبت نکند، طبیعتا تمام تصمیم گیری های بعدی مثل کنترل کیفیت، گزارش گیری، پایش محیط، و حتی رعایت الزامات قانونی زیر سوال می‌رود.
به همین خاطر است که کالیبراسیون دیتالاگر اهمیت بسیار زیادی دارد. این فرآیند کمک میکند اطمینان حاصل کنیم دستگاه همچنان در محدوده دقت قابل قبول عمل میکند. مثلا اگر دیتالاگری قرار است دمای ۲۵ درجه را ثبت کند، اما در عمل ۲۷ یا ۲۳ درجه نشان میدهد، این به معنی اختلاف و خطای اندازه گیری است. چنین خطایی در صنایع حساس مثل داروسازی، مواد غذایی، بهداشت یا حتی مراکز تحقیقاتی میتواند خساراتی جبران ناپذیر داشته باشد.
بنابراین کالیبراسیون دیتالاگر نه تنها یک اقدام پیشگیرانه، بلکه یک الزام در بسیاری از حوزه های حرفه ای است. با کالیبراسیون منظم، جلوی خطاهای پنهان گرفته میشود و میتوان با اطمینان گفت که اطلاعات ثبت شده توسط دستگاه، دقیق و معتبر هستند.
نحوه انجام کالیبراسیون دیتالاگر
فرآیند کالیبراسیون دیتالاگر نیازمند دانش تخصصی، تجهیزات دقیق و تجربه بالا در زمینه اندازه گیری است. در این فرآیند، ابتدا دستگاه مورد بررسی فنی قرار میگیرد. یعنی سالم بودن سنسورها، وضعیت فیزیکی دستگاه، اتصال مناسب آن به سیستم نرم افزاری، شارژ باتری و عملکرد کلی بررسی میشود تا مشکلی در خود دستگاه وجود نداشته باشد.
سپس نوبت به قرار دادن دیتالاگر در شرایط کنترل شده میرسد. فرض کنید قصد داریم دیتالاگر دما را کالیبره کنیم. دستگاه در محفظه ای قرار میگیرد که دما در آن با دقت بسیار بالا توسط تجهیزات مرجع تنظیم شده است. مثلاً دما را روی ۲۵ درجه قرار میدهیم و میسنجیم دیتالاگر چه عددی نشان می دهد. اگر اختلاف معناداری وجود داشت، بررسی میشود که آیا این اختلاف در محدوده مجاز است یا خیر.
در گام بعدی در صورت نیاز، تنظیمات اصلاحی بر روی دستگاه انجام میشود. برخی از دیتالاگرها این قابلیت را دارند که به صورت نرم افزاری خطای اندازه گیری آنها اصلاح شود. در انتهای فرآیند، یک گواهی رسمی صادر میشود که شامل تمامی اطلاعات فنی آزمون، شرایط محیطی، خطای ثبت شده و مشخصات مرجع استفاده شده است. این گواهی سندی است که دقت عملکرد دستگاه را به صورت مستند تایید میکند.
چه زمانی باید دیتالاگر خود را کالیبره کنیم؟
یکی از سوالات مهم کاربران این است که “هر چند وقت یک بار باید دیتالاگر را کالیبره کنیم؟” پاسخ این سوال به عوامل مختلفی بستگی دارد. اما به‌طور کلی، برای اکثر دستگاههای ثبت داده، توصیه میشود هر ۶ تا ۱۲ ماه یک بار کالیبراسیون انجام شود.
البته شرایط خاصی هم وجود دارد که ممکن است نیاز به کالیبراسیون فوری یا زودهنگام داشته باشید. برای مثال، اگر اخیرا دیتالاگر شما دچار ضربه، افتادن یا تغییرات شدید دمایی شده باشد، احتمال دارد دقت آن تحت تأثیر قرار گرفته باشد. همچنین اگر احساس می‌کنید اطلاعات ثبت شده غیرعادی یا ناپایدار هستند، این هم زنگ خطر بزرگی برای نیاز به کالیبراسیون است.
از سوی دیگر، وقتی پروژه ای حساس دارید، مثلا اگر دیتالاگر قرار است در یک محیط پزشکی، تحقیقاتی، دارویی یا در حوزه کنترل کیفی تولید استفاده شود، حتماً باید پیش از شروع، کالیبراسیون دستگاه را انجام دهید. همچنین برخی استانداردهای بین‌المللی مثل ISO، HACCP یا GMP الزام می‌کنند که تجهیزات اندازه گیری حتماً دارای گواهی کالیبراسیون معتبر و به روز باشند.
آیا کالیبراسیون دیتالاگر الزامی است؟
در بسیاری از صنایع، کالیبراسیون دیتالاگر فقط یک توصیه نیست، بلکه یک الزام قانونی و استانداردی است. به‌ویژه در صنایعی که با سلامت انسان، ایمنی محصول یا کیفیت نهایی سروکار دارند، دقت اندازه‌گیری باید به‌صورت مستند اثبات شود.
برای مثال، در صنعت داروسازی، دمای نگهداری مواد باید دقیقاً کنترل شده باشد. اگر دما از محدوده مجاز خارج شود، نه تنها محصول ممکن است بی اثر یا خطرناک شود، بلکه کل محموله باید نابود شود. حال اگر دیتالاگر شما داده اشتباهی ثبت کند و متوجه نشوید، کل فرایند زیر سوال می‌رود.
حتی در صنایع غذایی، بهداشتی، تجهیزات پزشکی، آزمایشگاه‌ها، سیستم‌های کنترل کیفیت و اتوماسیون صنعتی، دستگاههای کالیبره شده پایه ای‌ترین ابزار کنترل هستند. بدون کالیبراسیون، نه میتوانید ادعای دقت داشته باشید، نه گواهی استاندارد بگیرید، نه مشتری به شما اعتماد میکند. به همین دلیل، در بسیاری از قراردادهای حرفه ای، تحویل دیتالاگر کالیبره شده همراه با گواهی الزامی است.
کالیبراسیون دیتالاگر شامل چه پارامترهایی میشود؟
کالیبراسیون دیتالاگر بسته به نوع دستگاه و سنسورهایی که در آن استفاده شده، میتواند شامل پارامترهای مختلفی باشد. مهمترین پارامترها عبارت اند از:
- دما (Temperature): رایج‌ترین نوع دیتالاگرها، ثبت دما را انجام میدهند. در کالیبراسیون این نوع، دیتالاگر در دمای کنترل‌شده قرار میگیرد و قرائت آن با تجهیزات مرجع مقایسه میشود.
- رطوبت (Humidity): این پارامتر نسبت به دما حساس تر است و باید در محفظه هایی با رطوبت پایدار و کنترل شده آزمون شود. سنسورهای رطوبت با گذر زمان ممکن است دچار تغییرات عملکردی شوند، بنابراین کالیبراسیون منظم آنها ضروری است.
- فشار (Pressure): در دیتالاگرهایی که برای ثبت فشار محیط یا فشار سیستم های خاص استفاده میشوند، باید با مانومترهای دقیق مرجع، فشار وارد شده بررسی و تطابق داده ها بررسی شود.
- ولتاژ و جریان (Voltage & Current): برخی دیتالاگرها برای ثبت سیگنال های الکتریکی به کار میروند. در این موارد، سیگنال مرجع با دقت بالا به ورودی داده میشود و خروجی ثبت شده مقایسه میشود.
- CO₂، اکسیژن، سرعت جریان و…: بسته به نوع دیتالاگر، میتوان پارامترهای خاص دیگری هم داشت که در کالیبراسیون تخصصی تر بررسی میشوند.
در هر مورد، نکته مهم این است که مرجع مورد استفاده، خودش کالیبره‌شده و مورد تأیید باشد. اگر مرجع خطا داشته باشد، طبیعتاً تمام نتایج به‌دست‌آمده زیر سوال خواهند رفت. بنابراین کالیبراسیون دیتالاگر یک زنجیره از دقت، تخصص و تجهیزات حرفه‌ای است.
تفاوت بین کالیبراسیون و تنظیم (Adjustment) در دیتالاگر
شاید برای خیلی از افراد این سؤال پیش بیاید که آیا کالیبراسیون به معنای تنظیم مجدد دستگاه است؟ در واقع، نه کاملاً. کالیبراسیون به معنی بررسی دقت اندازه گیری دستگاه بدون دخالت در عملکرد آن است. اما اگر در حین کالیبراسیون مشخص شود که اختلاف مقادیر بیشتر از حد مجاز است، ممکن است به مرحله تنظیم هم برسیم.
در مرحله تنظیم یا Adjustment، متخصص سعی میکند با استفاده از نرم‌افزار یا تنظیمات داخلی دستگاه، خطای اندازه‌گیری را به حداقل برساند. اما این مرحله تنها در صورتی انجام میشود که اولاً دستگاه اجازه تغییر تنظیمات داشته باشد، و دوماً در توافق با مشتری باشد.
گاهی هم اتفاق می‌افتد که دستگاه قابل تنظیم نیست یا خطا آن‌قدر زیاد است که باید تعمیر شود. در این صورت تنها کالیبراسیون انجام شده و خطای دستگاه در گواهی ثبت میشود، ولی اقدامی برای اصلاح انجام نمی‌شود. این تفکیک بسیار مهم است، چرا که بعضی از مشتریان تصور می‌کنند همیشه بعد از کالیبراسیون، دستگاه “درست” میشود؛ در صورتی که اینطور نیست.
گواهی کالیبراسیون دیتالاگر باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟
صدور گواهی معتبر و قابل استناد یکی از حیاتی ترین مراحل کالیبراسیون است. اگر این گواهی به درستی صادر نشود، حتی اگر فرآیند کالیبراسیون دقیق بوده باشد، در عمل هیچ سند قابل دفاعی برای صحت عملکرد دستگاه وجود نخواهد داشت.
ویژگی‌های اصلی یک گواهی کالیبراسیون معتبر شامل موارد زیر است:
- اطلاعات دستگاه: برند، مدل، شماره سریال، نوع پارامتر اندازه گیری
- تاریخ انجام کالیبراسیون و تاریخ انقضای گواهی
- مقدار مرجع، مقدار خوانده‌شده، میزان خطا، و عدم قطعیت اندازه‌گیری
- شرایط محیطی انجام کالیبراسیون (دما، رطوبت و…)
- تجهیزات مرجع استفاده شده (همراه با شماره گواهی و تاریخ کالیبراسیون آنها)
- نتیجه نهایی (قبول یا رد در تست)
- مهر و امضای مسئول فنی یا کارشناس کالیبراسیون بهبود طب پارس
این اطلاعات باعث میشوند اگر روزی بخواهید از دستگاه در فرایند های قانونی یا بازرسی استفاده کنید، بتوانید از آن دفاع کنید. همچنین این گواهی اثبات میکند که دستگاه در زمان مشخصی از نظر فنی مورد ارزیابی و تأیید قرار گرفته است. تمامی این خدمات توسط شرکت بهبود طب پارس برای شما فراهم است.
کالیبراسیون دیتالاگر در محل مشتری یا در آزمایشگاه؟
یکی از سؤالات رایج در بین مشتریان این است که آیا کالیبراسیون باید حتماً در آزمایشگاه انجام شود یا میتوان آن را در محل مشتری نیز انجام داد؟
پاسخ این است که هر دو حالت امکان پذیر است، اما به شرایط خاصی بستگی دارد. اگر دیتالاگرها قابلیت حمل و نقل داشته باشند و قطع استفاده از آنها برای مدت کوتاه مشکلی ایجاد نکند، بهتر است در آزمایشگاه کالیبره شوند. چرا که در آزمایشگاه میتوان شرایط محیطی را بهتر کنترل کرد، تجهیزات بیشتری در دسترس است، و فرآیند دقیق تر انجام میشود.
اما در برخی موارد، دستگاهها در محل هایی نصب شده‌اند که جدا کردن آنها دشوار است یا احتمال آسیب به سیستم وجود دارد. در این حالت، کالیبراسیون در محل انجام میشود. البته باید توجه داشت که در این نوع کالیبراسیون ممکن است دقت کمی کاهش یابد، چون شرایط کاملاً کنترل شده نیستند.
بسیاری از شرکت های حرفه‌ای خدمات کالیبراسیون در محل را ارائه میدهند و تجهیزات قابل حمل دارند که امکان تست و صدور گواهی را در محل فراهم میکند. این خدمات مخصوصاً برای دیتالاگرهایی که در یخچالهای دارویی، انبارهای سرد، کارخانه ها یا خطوط تولید نصب شده اند بسیار مفید است.
